mardi 16 octobre 2018

XA LOSTI XA PAAL - A KIM A SARANDAM


  1. NDOKAND NE

    A kim a sarandam a cangtax alaa deyna ɗeetaqinel tigi yoo. Oxe bindane o ndoog o ƥaal o faaɗ o yeeq, ta ref Afrik fee refna a seek adna wiin ɓaal, soo a daaw nduɓaaɓ, na cosaan fo lak, ne o kiin o ƥaal a ɓalgitna, too pañtee o faaɗ ole moɠ o xeereer ke yoqna no cer ke, bo ta yoqaa dang le.

    Ƭikandeer ne refu a sarandam. A sarandam na muukaa ƈiid, ƈiid a ref a ref a seek ale andoona yee, ke ta yoonna fa teret fop oo, no kaa jofna no tuufe-duufe fo mosel a koƥ ale, ten moɠu ɗom, a yoonit fo ut fo ɓor. Na sarandam taxar mayu saqtatinaa, ta fi nen adna kaa xedandwatinaa, a refatiniid o ndeɓandoong yaam ta ñambaasoox no ndiig. Na saax no wiin ɓaal, taxee ta xool lool mbaat boog jegtee meen doole ne ta jegitna doole na saax-a-nduɓaaɓ. « A kim a Sarandam» kaa fi nen waxtaan laa wiin ɗik a ndeerna, ta ref Afrik, Seeŋoor a jangahinin nen o njaaƈ o ndew, fa ten fa xoox um. Kaa fi nen kaa yaakaar no njaaƈ o ndoog onqe no faaɗ o yeeq oleene tas yaam o njakad onqe dalna took um, ta ref mbaƭ ne wiin um a ƥekeene, suk ke ndoonuna teen a njogolel na kaal a nqireik, a mboomel nen a tuul a koƥ, ta ref no foyguwaa. Ndaa ke mogna refu I naag tek, nan-gilu a den; fat I nan-gilu ke da ngukraa kam a Sarandam.



  2. PEŊ EETAAND NEE

    No peŋ eetaand ne, o piibind oxe xe sog o yokwaa ta tekit ñaal nqas, ñaal yaakaar naa na looɠatinaa, a tekit adna fa nqas. Kaa bug o ndoog onqe nan-gilu ke « a sarandam a lambnaa, ta hat na jamaane saax lakas, a nan-gilu ƥisnit Afrik, a nan-giloox o ñuxur fo-oy um. Ten fa xoox um koy oxe nan-gilwaa fo goon o nqool Seƥer kam xa ƈoox of» Kuul mberaandoong adna xe ɓogdaa tiiƭ ke ndaarwateerna
    Tuñ daaƭ xuƥu yee sur. O nqool Seƥer a fay !
    Mexe nanaa a ƥay mbuyukuun a ñosombilaa rido es ke ndanigna boo nen a eel,
    Njeeƈ a gung na xa palaŋteer a ŋuuraa, um yung boo kooc es a yen na ngas,
    Fo-oy es a xoxaaam sup, a fiɗaa kam xa paɠ es yaam um wetandoox a Ñaawuuc.

    Ndoogu jeen, wo oo ?
    Koo nan-gilwi nqeñ ne ñofna baa sum no nqool Seƥer saax lakas
    Nan-gilwi xa kelaar-roog axe na ngatiidaa, ga a nafir tiiƭ,
    Da ndanig a ƥalig bo no cat den.
    Kaam ee nan-gilwi ke a sarandam a lambnaa ta hat na jamaane saax lakas,
    Nan-gilu ƥisnit Afrik, nan-giloox o ñuxur fo-oy of.
    Mi o mat mexe nan-gilwaa fo goon o nqool Seƥer kam xa ƈoox of.



  3. PEŊ ƬIKANDEER NE

    O ndoog onqe laya o piibind oxe ke refna om le ten. Ke jom’anduuna refu a und ale na berengwaa garaa nen o ñaay, a tax ta jax o faɗax. Ke jom’anduuna refu a peepeer Afrik ake na ndaaɓeel, celem a nquuywaa nen legoos. Ke jaaxdanduuna refu xire fee na raaɓaa a peepeer Afrik, ta laamtuwaa ndax xan tig a yoq meen. Ndax Afrik xan a inu no mbufir neeke ? Ndax moockee boo faw, yaam o ñoow jamaane niŋki-naŋka nomtuwiid, wiin a ndefat nen muumeen. Duɓaaɓ we mat ƥisu maaga xire. Kaltaa xire faa, ndax Afrik moɠkee torox ? Kaltaa kaaga, xa pes Afrik fop, andoona yee den mbar’u ndef fo jem saax le, a ndef o nqaaƈ xa lang, we andoona yee den mbar’u ndaaraa na xa qol axe, a maxik Afrik faa feet, den fop owey kam Tugal na xire adna fa muum, fop owey sadaxtaa cer den nen xa losti xa ƥaal. Boo na bes fee xaye, yaakaar maak doon’e na Tugal, soo Tugal a ret baa refat ndaw, fop ee bacit, katedaraal ke ten a sooy yoora xa bomb.

    Koo layaam ee:

    ― Xaariit es, a und aley berengwaa garaa nen o ñaay

    Fo-oy es a jax o faɗax, xoox es a meɗ dis fa qalaat a pagatar
    Soo mbiyaam ñofu digit no xeeñ Afrik,
    A raaɓaa a peepeer jam no wiin yeeq.
    No yeng oleeke celem a mbuɗɗaa, a nquuywaa nen legoos,
    Nan-gilooxi no ke xotitna goma in baa daaw kilomeet teemeed tadik
    Xa ƥox-a-koƥ a mbuuqaa ndeer o yeng oleeke a qoor a reefeerna,
    Mbiraam xa piloor a ŋuuraa nen o saafaando,
    Nan a kanu mbumbaa nen cogoy, a saar-de-kombaa layaa nen ñiig.
    Taxar ke um ɠokaa kaltaa foof le fo masiin ke mbi’na
    O xod njelem fa fiɗel a ndaaran xire, ndax Afrik a mbodu ?...
    Nani ɗuuɗ saŋe ke na yetaa, xa toplaan a mburɓuwaa mbiyaam xa piloor
    A nduuɠaa teeru muum ndeer ñap fa ñapit.
    Soo masiin ee daket a ndig a yooroox katedaraal ke,
    Teeru muum ee birdit a kaƥ, a moɠ o yaay daaƭ ndeer ƈiid,
    Taax-took ke nqaaɠtoogeena njiƭtoox nen niŋki-naŋka,
    Pind ke maxteena simaa fo njelem a naay nen fo neew ɗuga njeeƈ Roog.
    Soo andiim fuux Roog lum gartun, fo-oy no duɓaaɓ we fog es ee picit
    a waɠaa kam ped, a moɠ o yaxig foofi o maag Niil,
    a fokatoor fo fo-oy no fog es ɓaal, Tiraayeer Senegaale ke
    andoona yee ndoq fo-oy den nuu samna, a fi nen a kas no laf es.
    Subooxum a Sarandam mbiraam ! A sarandam fo-oy !
    Afrik, lambin neeke mat heblo ?...

    Sedar oo a anda o njakad onqe xewna. Kam a purɓax fiɗel ale a kanu fa xa toplaan a mburɓuwaa, kaa sux nof um, a mup a kid um, nan o foygax ndoogu jeen a bugin o ɓoow sup yaam ta mak :

    Eh, Ndoogu Jeen ! Nam waagum o nanit o ñuxur of,
    ga a tagid of ale o ɗaay a kid es, too war o nut, sux nof ?



  4. PEŊ NDADKANDEER NE

    Ne da mbaageerna nanir yaam fangax a kanu fa xa toplaan, o piibind oxe asa o ndoog onqe ta nan-gilu ɗuga fuux le na suugaa a saax, a nan-giloox ɗuga coow xire le o ñuxur Afrik a yaaraa a yooru a koloɠ ake na kanu ; o ñuxur oleene refna o ñuxur xeeñ ndoogu jeen, a ref o ñuxur xeet um. A asaan ta moɠ o nan-gilu yaa ta jomi’na. Fat a yaalu, a anda ee ke Roog a ne’na waagaand dara. Fat a yaaloox, a and ee Afrik a reefangaa no coono keene fop, Roog o mat laacun o ten. O qooxoox a retangaa no qol laa, a ɓolik kaa ta fonqna, naagee ɗeetaa we moɠna mbariɠ no qol le, we eetna mboor, a moɠ o mos a jilaa, fo kuu ƥasil ne soxla’na soxla a den oo. Hebwoo da ndef no nqeex. A reftangaa neen, xa tax Roog o Yaa in Seen a waag’ee jang we moɠna mbariɠ, a ñaamik we jilkaa ndeer Afrik we moɠna nqed no ƥasil ne ? Taatam ke waru jil, ta refik o fonq, a refik sadax fa saƭku faa deyna too jegee sik fa leng. Keene dalna took Afrik, naaga mat a reftu. Roog sadaxtu den, too sadax waaree jeg sik. Keene taxu Roog a jil xa pes axe njegna doole kam Afrik, da ndefik o fonq kam Tugal, a ndefik xa losti xa ƥaal ndax ngiin adna muc. Ten tax :

    Um doonong ee :

    ― Nan-gilwi ke naagna cel ɗuga fuux le na suugaa a saax
    Ta ref o ñuxur Afrik ole na yaaraa a yooroox a koloɠ a kanu
    A ref o ñuxur xeeñ of fa xeet of.
    Nan-gilween, moɠtaa yaa jom’oona, ref na xa paɗax.
    Ii, Roog a laacangaan ta fonqik taatam o qol um,
    Ndax o ngar fo ten oo ?
    Kaam ee ndax fo diyum oo, Roog a jil xa ƥeem
    A in a den da ndefik o cap o ceƭekir o nqaaƈ xeet adna ?
    Nan-gilwi o ñuxur jam um kam a ƥay ale fuux a yirfoorna
    Ɗeetaqin saacuur fee gooknuna, a juuraa a pooɗoom.
    Xan o ga-aqilu yee oxe fofa o liir.

    Keene fop sadaxteena, o njakad o maak onqeene Afrik a rokna, kaa war’el o fi ndax adna fa nqas a saqit na sarandam. Ɗom le dalna took um nand nen gaaj, yaay fee ret baa ñak o ñis um. Yaay feene refu Afrik-Orop faa faak, yaaga xire jegafulee. Ndiiki a gaajwa siid, a saay, siid weene ndef Afrik fo Orop fee sutoorna no gaaj leene, a sutoor no ƭomel, a ndet baa yaac o ñak xa ñis den den oo, a mbi nen kaa ndimnuwatin. Yaaga, kaa mbi’u o leng kut no fud o leng, ndiiki a sutwayo o fud ole, a ndef siid, oxuu refna na den a ref o qas, a war o geenwan a xoox um, a dend fo kend um, da mbaambir fa jamaane fa nqas, a mbar o ƭeetaqin ne da mbugko ñoowtaa :

    Ke ta yegnitaa refu adna fa nqas fee na saqitkaa na sarandam

    Fo bat no siid we na ngaajoorkeel na peepeer jaaniiw
    A laalit ee o mbeq of hupu mbañir fo fa nqon !
    Adna fa nqas feene, no bat siid dik weene, xan o daay boo soroxole
    Mexe ga-aa beenuur Ndiig no duf a cooɠ of
    Tuñ a tus ee sur na xa ñis es, um geenu ɓaynuwaa ndeer xa coong.
    Ñoot of oxe wuuɗaa yilmaan, a ɓuuɓ boo nen liim
    O don of a ref mbiɗ naa njeeƈ ne liitaa, muuceek ke yaxig boo nen biiñ.
    O ndoog o ƥaal o faaɗ o yeeq, koo nan-gilwi ke na yegniteel !
    Mi o mat mexe nanaa xeeñ of a looɠaa ndeer njooxe jam a Sarandam.

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire

Layyo xalaat nuun

NOCTURNES - CHANTS POUR SIGNARE

A KIM SIÑAARA (A war o yoonandtel a liit) Kaa o ɓay a qoolaand a diƈaam o deƈin o yeng o njeek, Muuƴax of a leel o gooy ole yooruna ...