- NDOKAND NE
- PEŊ EETAAND NE
- PEŊ ƬIKANDEER NE
- PEŊ NDADKANDEER NE
- PEŊ NAHKANDEER NE
- PEŊ ƤETKANDEER NE
No ndigil, a tekit ale soxlaeena na tuɓaaɓ ake soxla-aand na seereer ake. A jega kaa andoona yee a ware tekit ndax ta xool
fop, ndaa a cangtax a yoq ake a nqoola qac na seereer. Meeke, I mbug o mbetand soom ee ye duɓaaɓ we ndefaa meen, a njegu saax le, we ndim’eena no ke xoyoogeena Komin Nahik ke kaa mberan’el o ɓay, ta ref we ngenna o Ndakaaru, we ngenna Gore, we ngenna Tingeej, fo we ngen’ina o Ndar. Oxuu rim’eena no caate nahik keene, a kayit no rimel o tuɓaaɓ a jegoogu, too na Assambale faa Tugal a jeg’a waa na moofanaa den maaga.
Meeke, Seeŋoor oxe xeɗaa a Roog, refee nen o polotik, refee nen o aa-adax., ndaa nen o kiin fo mem um oxaa yaakaareerna dara lakas a refangee xeeñ um fo ngim um. O ngim onqeene jega doole yaam a anda yee ke ta waageerna ga a Roog-o-Yaa-in-Seen fop oo, Oxe meen, a nan-gilwaa. A soƥ’angaa yee Roog kaa nan-gilwaa, a refaandin no rimel mbaa no doole mbaa no jeg no xe na xeɗan, ten fogkoogee, yaam o soldaar kalaas ƭikandeer soom a refatu me ta refna, a doon teen o soldaar kalaas ƭikandeer a ref oxe moɠna neew ndeer soldaar. Refatee sax o caajangin, yaam ye xire fee garna kaa waas fop, a ret a roku coldaar. Keene koy reeƭee ten soom, yaam a cang jeg’atee ye xire fee fuɗiɗna. Kaa koy a layta yee o kiin o yelefu refu. A qeƭ ale ten, jofee no wiin um soom itam. Kaaga sax waagee ref, yaam ta rimel, a jangloor Afrik, Afrik a ref me a ƭat fa xa timel fo xeet adna sosoorna, ta tekit rek ee a qeƭ um xan a yaaj, yaam a war o hul wiin weene fop. Den fop a xeɗanaa :
Roog o yaa in Seen, o nanangaa um xeɗang,
wo fee refna meen too waagaandee ga,
refee yee kaa Tugal a dodaam o maad o paax, mbaa Dipite Komin Nahik ke.
Kaam jangloor Afrik, me a ƭat fa xa timel fo xeet adna sosoorna
Ndiiki um refat o soldaar kalaas ƭikandeer, o soldaar kalaas ƭikandeer
a moɠ o neew ndeer soldaar.
O piibind oxe in a deɓa fop na xa ƥay Roog, a and ee oxe meen, a waag o nan kuu refna, bo no waa na ngukraa. Yaag koy a anda yee a jega lakas kaa duɓaaɓ we mbexeyaa, ta ref masiin naa fiyeena ndax a yiif no wiin a peese-el. Meeke fat I mbetandu yee Almaa we ndet’a baa mbi kaa waagna tax da and we ndefna wiin tigi tigi fo we andoona yee kaa nand nen mbar’aand o ndim sax. Lakas we ndeeƭu xeet fa nqoolu fee, lakas we ndef a las adna, da mbug’u ngeleerwan a den, a mbar a den den fop ndax ndoƭ adna keene sutu meen.
A diisaan lakas itam, ta ref we mbudoortiidna Tugal a ngar na xire fee, moɠ o jaak we mboog’u yee kaa mbalaŋteeru too yaaga fop mayu na den kaa ser’el o ten. A gara, a mbod na doole, a mbar’u ndef we mabr’ina moof a njal saax den, a nqooxik xa qol axe ndax ƥasil den a ñoow, soo da ngar meeke, a nar o ndef muudaake fa nqon, soom ndax ngiin adna muc, yaam o ɗeet’angaa saax a nduɓaaɓ na jamaane faaga, ngiin reeƭatee sen. O kiin kaa ret’atu baa moɠ bon muumeen ke, yaam oxuu refna na den a daaran o kend um, mbarir soom ee xot no yiif :
Wo fee na nanaa kuu refna bo no waa na nde'raa kam a ndok o yeng o njeek,
Waraa nan ee masiin ne na jilaa yaal a qoox a sake,
And xil ee bo na balaŋteerax ale yoonteerna o fud o letu,
Kaa wiin a mbindwiid, a sadaxtaa cer den ke mbar’ina ndef o nqaaƈ o lang,
Soom ndax ngiin adna muc.
Ponu kuu kiin a waagna nan na xire, waagee ret baa fod fo njakad onqe ta fofna, o njakad onqe we ndefna teen, a saq ƥonax a ñoowaa. We moɠ’ina ngali ndeeƭu wiin ɓaal we ndet’ina Tugal, yaam den ndeeƭee xiixire waa njangna fop na xire. Na saax a mayu kam Tugal, o koor oxuu ret’ina baa jeg xa kiid xarɓaxay fa xa kiid ɓetaa tadaq, kaa war o roku coldaar, a ret a jangnel boo ngap kaa jolna o hiid saa nomtu na cang um mbaat lakas ke ta fiyoogna. Wiin we in koy moɠ o jaak we and’ee sax ne gidi damteel mbaat a and’angaan oo mer’afuliran. Da mbi nen waa ƥonweerna, ke da saq’ina ƥonax fop oo. Kom neene reftu koy, wooree o leng na den ee xan a muc na xire, a nomtu saate fa baa waag o rutnik xa teɓ den axe da mbesna a cinj, too xa teɓ axeene yaakaaree o leng o lakas, a refangee maag den we ngarna a nqireiid Tugal. O wootwangee o leng na den ñoowkee baa dak o fogik no mal kaa saate faa :
Owe mbudwa no lanq ke Tugal, a yoq ƥay ƥor, ke da ƥonuna fop oo,
a ndef muudaake jaaniiw »
─ O Yaal oxe koo nan-gilwi o ñuxur den ! ─
Ndax xan I ngeenu yaa xa teɓ in a ndokkaa ndeer goor,
too I mbar'u mbegu a den ?
I mbogkatee muk no mal ke, ndet boo mbeec koƭoŋ fee saax le yoqna,
wiin a loolaa ñoow !
I nankatee xa caaƈ a mbuuqaa a saq xa laspeer, nga tiiƭ a yetnaa a cun.
Saate faa o ñoow jam a and’u. Ndigil, a mos’a jegaa xire, ndaa ret boo muu refna na adna kidi layaa sabab, xa toplaan a yetaa a mburɓuwaa fiɗel, a kanu ŋuuraa nen cogoy, mitaryet a mbangwaa nen o ɠaxal mosee jeg. A reeƭangaa saate faa, doole no koor na xa qol axe ɓakandooge fo no mal ke, mbaat o koor a narangaa faambir fo koor, ta ref no com kaa. Njom wiin a mboƭtuwanoogu, ndiiki da ndef no mboƭtaa cer den ndax da mbaag o mbar o ƥiy no kiin. Tus wooratee o leng na den.
Nen a faak ye I mboƭtuwanaa com-a-qaaƭ, ndef no mokatinaa song,
cer in a ƥalig a yelef,
Xaye in wey mboƭtuwanaa nqel adna fa nqas naa safeerna o leng,
mboƭtuwanaa song xire laa yoonitkeerna poroɓla mbaa o wuuq xire,
a jopir kirand ndokand ƈiid.
I ngeenukatee muk no mboƭtoor, mbokatoor fo we na yuukaa
yaa a kim no roog a retna baa waag o tax a qoor a muuɠu !
I ndendkatee muk songaa, cer a sendaa, a kand a fodir fa kand,
I mbaaƭanik roog we kang mbi’na a koƥ.
Wo soom andu ndax xan a saxad a soƥ a in,
Wo soom andu ndax na bes faa o ñoow a rimnukaa,
Xan I moof boo nduut o feem no bat um.
3.7.3
Me da ndefna fiiqa lool, o ñoow a rap yaam o ñis a waag o sam ndeer ñap fo ñapit. Ten taxu ta xedaa Roog a ci a den da ñim sax boog o pelel lanq saax a ndubaab. A ñim aleene, oxe fiyaan ndeer yilmaan a sarandam fo ooñook ndiig, ta tekit ee ndetkee sax bo na saxad. Kuu refna waaga sop a den, mogtaa fa nqon. Da nand nen oxaa na duufaa o qol taa and xil ee a saxad sopkiran :
Ndeer yilmaan a Sarandam fo ooñook ndiig, ci-i in i ñim o ñoow o ɓuuɓu,
Ci a in i ndiloox o pelel o ñoow ndeer jamaane fee piɗ taxar a leeƥaa
Fo jamaane fee xa qol belo mbooraa.
I Anda xil ee a saxad soƥkee in, a kisaatax neataand.
Ten tax ci-i in i ñim o pelel lanq ke Tugal
Lanq barke keeke calel um a yelefna, a mbi’teel o fud o letu.
Ke mogna woor refu yee xan a nqon na xire fee. Kaa koy a sop’angaa yee Roog kaa nan a qet den, a mucil a den oo, a jega lakas kaa mogna bon. Owe ñoxoreel, ndaa mayu na den andee sax ke taxna da ñoxoreel. Fat I and ee ye da ndetna xire, mayu mbaag’ee njektir ndeer o Farañse fo Almaa, neatiim ndeer o Amerike fo Angale mbaa o Riis. Nqasir kaa xewit o mbiñ o lakas boo a ñoq a doonu too maadee teen dara, andee Samba andee Demba :
Kaa koy a saxad a soƥ'angaa in oo,
i andee ke diirwoogeena boo I mbokatel na ñoq.
A soƥangaa yee kaa I ƈiɠtel koy...
No peŋ neeke fop a xooltu, a lal a in ke taxna Seeŋoor a ne o fof a cangtax aleeke « Xa losti xa paal ». Ne I laytuuna, o losti kaa fiyel na Jangu fee ndax ta wetand a in sadax fee war’ina in, soo Yeesu Kiristaa ɓoxot cer um, da ndegel na kurwaa ndax I soxkatee ndeef na wareef feene. Ta nand nen kaa Tugal a nomit fop a cinj, bo no ke ta jangnaa kam cangu ke ta sipna a ndeer a saax no wiin ɓaal. Roog sax soxla-atee o kiin a sadaxit o ƥeem nen a Abraham fa Isaak, soo Tugal a geleeru a laacaa wiin ɓaal da sadaxit cer den no kaa leng a andeerna xoox um fa caf um.
Ye andoona yee weene mboƭit’aand teyu no coldaar, saa mbiyel a adu no mbufir ne, kaa mbi nen den ndefu tekoor ƭuuɗ, tekoor xa piloor, ne tabax saŋe dektaa xa piloor fa kas fa salma. Ndaa koy reeƭee den soom. Meeke, yiif Seeŋoor fo yirmande um a ngorwa baa and ee xooxoox duɓaaɓ fo wiin ɓaal we mbudwiidna nandu. Wiin ɓaal weene, moɠ o jaak we a qooq soom a and’u, nen fog den yeeq we. Ye wiin ɓaal we mbadiidna, a simnira fo xooxoox weene jaf leng, andir sax xeƈee teen, soo da lingir, a ndef fog, a ndef gend bo na fa nqon. Xa pes xa ƥor mbokate, cer den a mbod na doole, a mbaag o ndef o nqaaƈ o lang, njegee sik fa leng. Muumeen fee na sadaxteel itam waree jeg sik, too neen a reftu na xa baxambaane xe yoɗteena Afrik, a ƥisiidel na xire faa da pareaneerna. Ndaa koy mbaal naagee pareanaa sadax fee ta wareena war, oxe na sadaxtaa na pareaa, a yuuɓ fop, a and fop :
Roog O Yaal, deki sadax o ngim in onqe fapooxna,
Jaɓ nen o fonq i ƥoxotong cer ke sik fa leng a reef’eerna,
da mboomel a mbi’kel tekoor ƭuuɗ.
In we ƥoxotang cer in, mbokat a den fo cer paadoole ke Tugal
I simnirna jaf leng kut soo lingir bo na fa nqon,
Cer keene calel a toroxandna too pañtee da mos boo nen mbep ɓasi.
Ret na xire fee refee kaa jageerna, yaam xire adna reeƭu, in wiin ɓaal I ndef wiin adna, yaam ngen na adna. Ke jageerna reeƭu ne ta fi-it’eena, ne ya es Waatew Debo laytooguuna : « a pi a leng bonee, a pioot bonu ». Kaa ye Hitler a inuna, kaa bug’u ɓogid xeet adna, a ƥogid aleene doonu no ga olaa andoona yee kaa jeg xeet paax qoolu, xeet lakas ke ndef a las adna, ta fi nen kaa Roog a juum ye ta sakna den. No xeet keene, Yaawuur we adu’u, ta war teen ngap milyoŋ teemeed betuufaleng (~ 6 000 000). Wiin ɓaal oo ngarit’ee a koy mbaa muus took. Ii, a soƥangaa yee neene jegtu koy, Roog jegu xire fee xire in itam a reeƭu.
Ndaa ne I laytuuna, a ƥekooƭ coldaar ale refu ke ɗomna jaɓel. Ndaa fo nuu jegitna jegit oo, kom a ndaa soobu teen, yaaloor leng soom yoqu : and ee oxuu daarna, a cooxit o ñis um, o ngar fo rew we fo xa caaƈ axe yoqna a cinj soom taxun, ne faap a fapooraa, a ɠuug yoora mbiyaam ndax ƥasil a njeg kaa da ñaamna o feet olaa feet.
Kaa I sadaxit cer in ndax we ndeefna took ndiiñ in, I mbar’u ndut a den, A maak baa ngup a in yaam I ndefan a den nen a timbaaj fo ndaw o fimb ndaxar Ndax da maak a moɠ o neq Layiim koy nen ɓasi faa na yabliteel pis, ndaa nen maac fo mbooƭ.
Ne da simniritna fo xooxoox duɓaaɓ ye da mbudwiidna saa lingir bo na fa nqon Seeŋoor a bugu da lingrit na adna fa nqas fee na garaa. Fo nuu ta saxitna yoo xan xire fee fag. Ndaa a kom alaa ta fagkaa, faw adna fa lakas a dalnel, faw ndeer wiin ɓaal fo wiin yeeq a ɗeetaqinel, a dalnel na pec a lakas, a dalnel no nqaariitoor, fo ngentand jam. Mbaagee ndendaa na xire fee, a mbog jom leng kut le, oxuu refna na den a ɓaxaa fo-oy um yaam leng kut, soo xire fee fag, adna fee maad o ñaaɠtaa ne ta ñaaɠtoogna. Keene refu ke o ceejeek oxe bugna, keene refu ke Seeŋoor a diirwaa.
Ke Ceejeek oxe bugna refu o ngiin o ƥaal fo ndubaab, fa xa ƥiy a saax ake
Tugal a jegna fop a lingir a mbog xeeñ
Nen a Demba fa Dipoŋ no betandoor ke xon we sipaneena,
mbañir a fañ o dik o ndaag den nen o ndoxom,
Da yoon, a njof mbaambir a muuɠwaa, fañ den a mbit a den nen o hiiñ fo ƭuuɗ.
« Yaam wo refu Roog no xiixire we, ref Roog no we njegna doole » Seeŋoor oxe xottaan na Biibal, ta ref no safe 2andeer le Samuel no saar o 5andeer peng 10andeer ne : « Dawid kaa mog’u maakaa, Roog fee jegeerna muukandoong, a ref Roog no xiixire we a ref fo ten » . Mene, kaa bug I and ee refee yee catar taxu ta bindaa. Refee yee catar taxu ta ga’taa ne ta ga’taa, a layaa nen oxaa pare’na god o joor, ee yaam a tat um yongee na xire fee. A reta baa andnoor a in ee soxlaee njambaar ne way a cooxtaa, njambaar andand ne na hatee na biiñ too a ref njambaar ndetee sen. Xeeñ um fa fit um a ndeyaa, fa xa buuq xire xe, yaa gend um fop a inwandoorna, a ndig a mufrikel. Refee yee a ñoq ale jom’andu den, ndaa jamaane fee ta waajaneel. Songir a xesangaa jeg, kaa fiyaa nen yal yoorwu den, o leng haptatee lakas refangee ngomir.
Yaam wo ref Roog no xiixire, ref Roog no we njegna doole,
- soo xeet ke mbokatoorna taa njektir a nand bo yaam jom leng kut a in a den !
Andaa xil ee refee yee songir fa jaaniiw fee faambreena I mbañaa !
Ke i mbañaa refu njambaar andand miñkeer ne na hataa na biiñ
Yaam xeeñ in soom fa xa buuq xire no fog a ndey a in.
Ke jom’andna in kañ refu waxtu fee songir a waajaneel,
waxtu feene na adwanaa songir, a yiif a mbi a ƭak a naxraa fo ngiin-goor.
Cey Roog o Yaal, koo ci-i in waxtu o ndokandeer onqe na adwanaa
meeñ a Sarandam no lanq ke Daan in a ngimoogna yaa-fa-yaaga !
O Yaal oxe, koo nan-gilwi o ñuxur den ! »
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire
Layyo xalaat nuun