mardi 16 octobre 2018

XA LOSTI XA ƤAAL - A QEƬ JAM


  1. NDOKAND NE

    Mayu no we njangna a tuɓaaɓ kaa mboog ee Seeŋoor kuu duɓaaɓ we lay’ina mbaat da mbi-in rek a felaan, o ga oleene ref kaa wiicna in tigi, moɠtaa yaa I liirna a cangtax aleeke. Ndaa ke moɠna wiic a in refu ke taxna yaal a yiif akeene ndet baa mbaag o nqalaat nandu neene. A jega kaa waag’ina tax I mbaasan a den : a soƥ’angaa yee Seeŋoor sangum a reeƭu, adwanee saax le, a waag’a dañaa, a wenaa, a hadadaa ñaal fo yeng took duɓaaɓ we fo ne da ñaaɠnitaa. Kaa koy o ƥasil refee jaambuur, o ƥasil jegee xoox um. Ten tax ta lay ee : « O Yaal oxe, koo waranaam fangool feene, yaam kaam war o suur, doon teen bug o roxan a Tugal a qeƭ ».

    A soƥ’angaa yee den ndigil a layu, nam xa ƥiy Afrik we mbugeerna dara na Tugal a njangtaa a kaal ndiiki, a nqirwaa no maag ? I mbooga yee Seeŋoor ɓuru, ten fee bug’ina I njeg a qoox in, too maad fa Tugal, mbi’raa, njamsaoora. I njaɓaan I njaɓiran, keene refu meen bo ndiik, a doonel na ƭat alaa moɠna ɗom yaam a ref a ƭat kiƈ ƥor.

    Xaye fee xaye, kuu I soxla’na, ta ref a qal, mbaa kas, mbaa ñaamel, bo na teknik, oxuu refna na in na wiƈaqilwaa saax-a-nduɓaaɓ, mbaat gilaa-saax. I mbaagee mbug fo sis soo mbañaa o nqeel onqe, too no keene wiin ɓaal we na njikwaa a Orop o jeg fayda a ngeenwu. Fat boog I ƭeet no pind ke I ngenna ! I anda yee mbind oo mbind a jega xulanq, wiin we ngenandoor teen too pañtee o kiin oo kiin a ref no tig um, a ref na ƥak um. Nu mbaaga teet xulanq keeene nen a ƥek adna, mbind muum ne ref adna fa xoox um. In fop ngenu teen. Kam mbind neene koy, o kiin a fi cageer mbaa kaa xeneerna waree tax I lay ee in oo naaga I mbiitkaa. Kaa I mbar o ƭeet o feet olaa feet, njangit no cageer ke xeene fi’ina, moytuwin ndax I moɠ o ndefik wiin. Mbañir koy refee ngiin. Oxe andoona itam ee kaa damlu na faak a hadadaa, a fañ o ɗeet o feet, xan adna betin, a daɗin.

    A cangtax aleeke, Seeŋoor oxe ɓoxotaan a Sorso Pompidu fo teem Kolod, Sorso reeƭu xaarit um yaaga da njangaa ekol, a ndet boo Sorso ref peresidaa Faraas, ten fa xoox um ta ref peresidaa saax le Senegaal. Ke da ndeeƭna qaariit fop oo, oxuu liirna a cangtax alene, xan a and ee refee a tagas. Ha-aa, kaa nand nen oxaa diƈna xaariit um o ndeƈin, a diisooraa fo ten, a layan naqad um, a fañ o ɗasin dara, a fañ o hend dara. Keene refu ngiin, keene refu njambaar fo o jof mbaambir Roog.



  2. PEŊ EETAAND NE

    Ne I laytuuna, a cangtax aleeke nen komfiise Jangu Katolik a riwte. A gara na caf no Yaal oxe Yeesu, a diƈaniidin o fonq naqad, ta ref safe leeke ta bindna, a nein « Xa losti xa ƥaal ».

    Yeesu reng’e na kurwaa, ta ref a bar a ñexetu, Sedar a horu, ta nandin nen Afrik fee ten oo kaa rengel na kurwaa. O Yaal oxe ye ta rengeena, no ñaal leng kut naaga saayu, Afrik o mat a ref took a kurwaa le xa kiid teemeed, a maad o ñoowaa. A teng kurwaa leene refu yee :

    1. Xa ƥeem kaa njegwel, a ndef faɗ kam pind den. Duɓaaɓ we kaa ngar Afrik, a monj a in, a njegu a saax ake fo lanq ke.  

    2. Ye da ndalna, a sumba a ndamaa wiin ɓaal, a nqawluwaa den, a njikwaa den da ndefik faɗ, a ndefik o ɓay o ɓaal naatange no duɓaaɓ no saax laa Amerik.

    3. Xire fa Ƭikandeer fee gara, wiin ɓaal a ndak o njogolel kam a kaal, a ƥisel Tugal, a njoorel kam a ñoq.

    4. Ke refna halal kam fo took lanq ke Afrik a jangel, a refik a toodook naataange saax-a-nduɓaaɓ :

    O Yaal es Yeesu, no muukandoong safe leeke diƈanoonga nen o fonq naqad,
    Mexe gooknuwa no mberaandoong o Hiid o Maak, faambir fo njeeƈ jam of ne ɗuguna pind ke Pari galaas a muurna,
    Moof na caf Afrik es fee rengeena na kurwaa bo xa kid teemeed nahik taa maad o ñoowaa.

    Ke I layoogna gara : Sedar a anda yee meene o jaf Orop a daku fa Afrik, ndaa koy fagafulee. A anda yee xan fo-oy no wiin ɓaal a dak o ɓaxu kam adna. Ye I mbugna endepandaas boo njegin, a jega wiin ɓaal waa adwanna saax den, a ndak fo wiin den maa moɠna bon ye duɓaaɓ we ndefaa meen. Leng leng no ndiiroor neene no ƭof den fo ñak fayda den a inooru, lakas we duɓaaɓ we sumbin, a ndiñ a den teen. Ndaa ba tax I mbaasan a qooq in yaam keene. Fo nuu ta saxitna saxit, in ndefu ɗof we. Oxuu doxandeem a waagna gar, a rok no mbind of baa jaxasong fo ƥasil of, o and ee wo ñaku fayda, ñak o njiriiñ, too I njaɓaan, I njaɓiran, nene gartu no kuudetaa mayu ke nqewna Afrik. Ten tax Lewopool a lay o Yaal oxe yee :

    Andaam koy xil ee xan fo-oy no fog es a dak o yaxgang Batand,
    bo na tambando Jiwaam fa Yeeɓwu fee xa ufang fo fuux a peecaa,
    And xil ee fo-oy leene njuurax oo na sarandam,
    Saasadax maak we ndostin maat boo xa kiid qarɓeen ɓetuu ƭik.

    Ɗomle doonuna took Afrik kaa fi nen ɗom laa o kiin a moseerna roxondu na adna : O Yaal es, took a kurwaa leeke, refatee yee wo renge, gadu o ƭomel.
    Afrik fa xoox um renge no kaa xotitna no xeeñ Tugal a jagand Amerik
    A xot no ɓay um o ñamaak ole letnooxna a cuqaa saax es,
    A gar no laf um o ñamaak ole na yookaa Amerik,
    Xeeñ um a ref Haiti fee saɗ'ina geenoox mbaambir Hañaan, a lambin ngiin.
    O Yaal oxe, yaag koy xaɠi um daalandong a qeƭ jam um fa baasan um.



  3. PEŊ ƭIKANDEER NE

    Meeke fiifi we ɗik oo. A jega maat ne Tugal a dalinna no saax no wiin ɓaal, fo Labe we na jangu fee yooniidna fa den. Jangu feene, a jega mayu kaa ta fi’ina, I mbar o and ee adna kaa ñaaɠaa yaam a reeƭangaa na jamaane fee xaye, o kiin Jangu leng ɗaaɗiran o fi. A jeg’a taŋ kaa andoona yee kaa mbarkeoogu kidi fo xiixire yaa wiin a ndetaa na xire. Ye da sogna ngaraa no saax no wiin ɓaal, a jeg’a labe waa ndetna baa ndox me juuroogeena, mbaat da mbokat xa nombo no wiin a ndox a den. A ndoona teen, maat ne da ndalin’ina meen bug’ee ga o yaal yiif, mbaat boog ta nananaa den, a fañ o lay xalaat um, moɠtaa yaa ta fogreerna fo ne ta nga’taa mbaa ne ta bugitna. Keene dal’u mayu, nen a Simoŋ Kimbangu, mbaat Patariis Lumumba.

    Roog o Yaal, koo waasani Tugal !
    O yaal oxe, andaam koy xil ee xa kiid teemeed nahik axey,
    Tugal a ref no xawluwaa wiin ɓaal ndeer cooxe,
    Kerceen ke na kañooraa a qoolaand fa yirmande of a ndaƭoor a safe es,
    a ñagadil xa taalbe es, we njeg'ina o and fo we njeg’ina pexey a ndeer in
    da ndaaynoor a den.
    Andaam ee poroɓla den gefu saŋe ke fa xa coong axe ndeeƭna qaaɠoor,
    No kaa xotitna no Mudand bo no Batand, xa bomb den a nduguñ
    maat ke yaaj'ina boo nen a qoolaand njoloor,
    saa ndaaɓ xa coc axe nen a koƥ nqawlax, a ƥindikiiñ Pangool fo cini,
    kumpa fee sing’ina den da mbi-in ŋasir na bes diiboor.

    Orop gefu maat ke in, Askiya ke ndefik surga, gelwaar a ƥekel no coldaar, xooxoox a ndefat waa na ndabdinwaa o nqool, xeet fee refat no sadaxnuwaa :

    O Yaal oxe, koo waasani we mbi'na Askiyaa ke surga,
    gelwaar es adsidaa, dag es xa booy, xooxoox we wiin waa na ƈufnaa o nqool,
    xeet es a ndefat waa na sadaxnuwaa.
    Waraa fapu tigi, waasan we nqawluwoogna xa ƥees nen puufuɗag,
    Saa tartit a den xa qiir, da ndefik xa ƥay xa ƥaal no wiin yeeq.
    Waraa waasan we njogolna kaa jolna cuni xarɓaxay na xa ƥees na kaal,
    a mbi-ik a den faɗ, a mbar teen kupu cuni teemeed ƭik.
    Soo um yoq kotoŋ fa xa puum es, ñaal es a nandtataa o joc o ɓor,
    xa yeng es joor fa njegee muukandoong.

    O Yaal oxe, a kid es owey a nguya yaam xa kooniit,
    Fuux a yoɗu kam xeeñ nen xoox saamaand,
    tige betaam bo, yaam um foog'u yee fuux reefatiran.



  4. PEŊ NDADKANDEER NE

    Keene xewna fop, Lewopool a andaan xil, ndaa a jega kaa betuuna : a ret’a baa foog ee keene fop a weectaan, a laxadin no yiif um fo xeeñ um, ndaa ha-aa :

    O Yaal oxe, koo waranaam fangool feene, yaam kaam war o suur,
    doon teen bug o roxan a Tugal a qeƭ.
    O Yaal oxe, ndeer a saax no duɓaaɓ fop, moofni Tugal na ñamaak
    Roog Faap fee.
    Andaam koy xil ee ten itam saax a nduɓaaɓ oo,
    andaam ee ten oo a walta xa ƥees nen o kuuɗ fa ged
    a ɓis a den da ñoowdandik xa qol a ƈanq sukur fa faliit,
    yaam fo-oy no kiin o ƥaal a ref a tos.
    Andaam ee Tugal oo a bombola a kanu, a roxod fa nqon kam caate es,
    a jaxas fog es, da ngenat na ŋutaam-um-ŋolong nen xa ƥox axaa na qicraa o hiiƈ,
    We mbañuuna nanan ta fi a den saasaay, a duxid took we magin’ina pexey.
    Ii, o Yaal oxe, waasani Tugal fee na jooxaa in a ƭat o cofel saa jax,
    Waasani a Tugal fee xuraxama saa seraam um ɓisluwiid a las es
    Waasani Tugal fee na ci'taxam o ɓay o ñaamaak
    fo janoon ta watin xaaj fee.
    Ii, o Yaal oxe waasani Tugal fee na fañaa xaa jeguna lanq um
    Saa gar a moof a jegoox lanq es
    A ref no kañaa a salma-koor ake ngatna xire,
    Senegaale we ten ta ber a den fo surga ke, da ndef o ɓox o ɓaal maat ne;
    Tugal feene lambinna fop a mbog saax le,
    lanq es ke ta lasin yaal toole,
    Mesopotami fa Kongo es ta fi a den maƭ maak ɗuga njeeƈ Roog.



  5. PEŊ NAHKANDEER NE

    Tugal fee ta and’ina, Tugal fee jeg’ina njaambuur, a lalit o laabir, Tugal feene Werdun a ɗaaknoogna njaambuur um kaa refatee meen. A anda koy ee a ƥek aleene moocee, ndaa a jega kaa singuuna, ta bug o Yaal oxe singtin, a riƈat Tugal fee saqateerna mukit Tugal, mukit feene ta and’ina. Tugal feene ciaan fog lakas, ta ref we inoor’ina no caate mayu, no kaa xotitna Endosiin, a gar Martinik, bo no xooxoox duɓaaɓ we ta dendtoogna kam xire. Yaag koy refee yee fop bonu no ten. Ñak o ndiisoor gartun, yaam fop ke Tugal a ɓisiidna kaa nand nen o lampa laa hepandeena, a cunga njeeƈ ne wat, ta ñufel :

    O Yaal oxe, koo fat Tugal fee refateerna Tugal a riƈatwaam,
    Fi-i Tugal fee xeeñ sumu fo ndeyaƭar a mupna a kid um a goƭaam
    Yaam o sib soom ɓoodu ndeer es fo xeeñ sumu fo ndeyatar
    Too jegaam sañ-sañ fañ Paaxeer
    Kaa o liir tigi ɓood ndeer es fa Tugal.
    Barkei xeet feene dikeena a caf a mayu, a wokit a xoox um,
    a saɗ o fapu a inoox ndax o ndool a waag o fog no maat
    Ten fee taxna faɗ we xaye njeg a qoox den, fop a mbod a mbog.
    Koo barkei xeet feene ɓisiidaxama Yegil Mbaax ne,
    a wet a kid es bo um gim na wo,
    A wetanaam a adna fo and, a fokataam fo fog es waa and’eeruuma:
    Nuun o mat um neaa : wo Mohamed Ben Abdala, fa wo Rasafimahataratara,
    fa wo Fam-Man-Tuoŋ, fo nuun wene ngenna na peepeer ciwaan yeeɓwu
    mbaa ndeer xa coc.

    Nuun fop, mexe simnaa nuun fo xeeñ katolik.
    Pañtee koy um and xil ee a jega labe of waa toroxandna saacuur es,
    a top a den nen puufuɗag, a ndox ke da njuurtoogna
    Too Roog a anda yee I mbag'a nanoor
    yaam tikoorik keene da ndoxna njektir’ee fa kag alaa
    Yakooɓ a sip’ina ndeer Roog fo lanq.
    Tikoorik keene kaa ndeeƭu o lampa laa heƥandeena
    a cungaa a qoolaand mbuyukuun,
    mbaa xa qoor axe na yetwaa, a cungaa batand njeeƈ.
    Andaam ee labe of mayu mbarkea kidi, a nqaariitoor fo yaal toole
    Ndaa koy naa adna moofu o ñak barke fo ngoreaƭar owe meen.



  6. PEŊ ƤETKANDEER NE

    Seeŋoor a anda yee keene, refee fo diy Saax-a-Nduɓaaɓ. Tugal fa xoox um kaa mo, a ñak pexey. A jega maa andoona yee ne ta fiitna jag’ee ye xire fee fagna, ndaa o ñak pexey yaam xire roolandin moɠ’un o garit. Reeƭee coxod ƥor, ndaa coxod naa o ñak pexey a moɠ’ina adin. Tugal jeg’atee a bato, jeg’atee xaaliis, boo Marsaal, o Amerike xe, a jagandan a den yuuƥ ndax Amerik a dimle a den da mbaag o inwatin, a njalik saax le.

    O Yaal oxe, koo barkei xeet feeke xoox um a mo’na ta saakan too waagiran o ga,
    A waaƭang kam a ƥuuɓ fo nqeex naa na woronjaa laaw.
    Ten tax gulook owe kotoŋ, a ndef na xa lool,
    o fes a geenu, ndeƥandoong um a walteel,
    O moxolaare loolaa o kor um o moocu,
    yaay a gaalaa ndeer xa liko-liko o ƥi onqe yaakaar um !
    Koo barkei xeet fee wokitna o caatang um,
    barkei xeet fee na sendaa yaam a faambir fo mbudaan fo kañaan,
    soo na barke feene o fokat xeet ke Tugal,
    fo xeet ke Asi, fo xeet ke Afrik fo xeet ke Amerik na sidaa po-oy fo onj o gali.

    Ndeer xeet keene fop koy, ngela fat a kid yirmande of a ndoonu na xeet es,
    Ci xa ƥay den xa lewetu mbarakoox a adna,
    a qali jam of a ɗugu a den

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire

Layyo xalaat nuun

NOCTURNES - CHANTS POUR SIGNARE

A KIM SIÑAARA (A war o yoonandtel a liit) Kaa o ɓay a qoolaand a diƈaam o deƈin o yeng o njeek, Muuƴax of a leel o gooy ole yooruna ...